Halı Boyası ve Çeşitleri

Boya, renklendirici pigmentleri içeren katı yada sıvı bir taşıyıcı maddeden oluşan örtücü malzemedir (Sözen, Taneli 1994:45).

Kök boya ise, hammaddesi bitkisel, hayvansal kaynaklardan elde edilen, endüstriyel teknikler kullanılmadan üretilen boyalar olarak tanımlanır.

Anadolu'da kök boyası adı verilen boyalar 19. yy. kadar kullanılmıştır. 1882 yılında ülkemizde kullanılmaya başlayan anilin ve sunni boyalar yaygmlaşarak günümüzde de kullanım oranı hayli genişlemiştir. Halıcılıkta kullanılan boyaları şu şekilde sınıflamak mümkündür;

-Organik Boyalar:

-Doğal Organik Boyalar -Bitkisel Boyalar -Hayvansal Boyalar

-Sünni Organik Boyalar -Sentetik Boyalar

- İnorganik Boyalar (Aytaç 1982:11-17).

-Organik Boyalar:

-Doğal Organik Boyalar

-Bitkisel Boyalar: Bitkilerin kök, kabuk, yaprak, çiçek ve tohum gibi bölümlerinden doğal yollarla elde edilen boyalardır,

Ülkemiz boya bitkileri bakımından oldukça zengindir. Avrupa'ya Cehri adı verilen kök boyanın yüzlerce yıl önce ihraç edildiği ve önemli bir gelir kaynağı olduğu bilinmektedir (Aydoğ 1967:10).

Bitkisel boyaların kullanılmasıyla dokunmuş halılar bir süre sonra parlaklıklarını yitirirler. Bu onların değerine değer katar ve dokumayı ilk halinden çok daha iyi bir duruma getirir. Ayrıca hammaddesinin ülke içinde yetişiyor olması bitkisel boyaların kullanımı ve gelişimi açısından önemli bir husustur (Aydoğ 1967:11).

Halının kalitesini artıran, zaman geçtikçe özelliğinden bir şey kaybetmeyen kendine özgü doğal renkleriyle dokumaya değer kazandıran bitkisel boyacılığı canlandırma ve geliştirme çalışmaları günümüzde hızlanmıştır.

Ülkemizde yetişen ve boya elde edilmesinde kullanılan bitkilere ve elde edilen renklere şu örnekler verilebilir;

Kök Boya: Bitkisel kökenli boyar maddeler içinde en önemlilerindendir. Bunun nedeni Anadolu'da bilinmesi ve en güzel kırmızı rengin bu bitkiden elde edilmesidir.Türk kırmızısı (Edime kırmızısı), ıhlamur çiçeği rengi, gül kurusu, kızıl kahve, koyu kırmızı (Seventekin 1990:121).

Cehri: Çeşitli sarı tonlar, bej, haki, tarçın renkleri (Aydoğ 1967:13).

Çivil: Mavi, indigo, açık mavi, mor, koyu cam kırığı mavi, cam göbeği, ördek başı yeşili, koyu deniz mavisi, boncuk mavisi, turkuaz (Uğur 1988 :19-20).

Sumak Üzümü: Açık eflatun, pembe, leylak, koyu menekşe, pastel mor, açık pembe (Uğur 1988:20-21).

Sütleğen: Kökleri dışında bitkinin tümü sarı renklerin elde edilmesinde kullanılır (Tezcan, Suyunu 1991:91).

Ceviz: Kahverengi ve kahverengi tonları (özbel 1949:12).

Kadın Tuzluğu (Karamuk): Zeytin yeşili, sarı-yeşil, pastel yeşil, yaprak yeşili, yağ yeşili (Uğur 1982:22).

Karpuz Oîu ve Karadel Otu: Siyah (Aytaç 1982:15).

Adaçayı: Parlak sarı (Tezcan, Suyunu 1991:91).

Yaban Eriği: Krem-Acı sarı (Aytaç 1982:15).

Soğan: Krem-acı kahve (Aytaç 1982:14), sarı, bej, kızıl kahve (Tezcan, Suyunu 1991:91).

Madımak: Sarı, yeşil, gri (Aytaç 1982:14). Ülkemizde yetişen ve boyacılıkta kullanılan bitki örneklerinin sayısını çoğaltmak mümkündür. Erguvan, kızılçam, karavernik, sarı boya ağacı, debbağ sumağı, gence, sütleğen, aspir, safran, hayıt, papatya, saman, çınar kabuğu, kızıl ağaç kabuğu, meşe palamudu, mazı, şergil otu, yarpuz, idris ağacı, mürver ağacı bunlardan bazılarıdır (özbel 1949:13).