Halı dokumada halının boyunda kullanılan çözgti ipliğinin yanısıra enini oluşturan sıralarda ince ve kalın atkı ipliği kullanılır. Kalın atkı ipliği çözgü aralarından geçirilerek çözgülerin dayanıklılığını sağlar. Varangelen vasıtasıyla çaprazlanan çözgü ipliklerinden, çözgüleri enine bağlamak üzere kullanılan ince atkı iplikleri geçirilir. Halının hav kısmını oluşturan ipliklere ilme ipi denir. Halı yüzeyinde havlı görüntüyü veren bu ipliklerdir.
Türk El Dokumacılığında çeşitli iplikler kullanılır.
-Yün İplikler: Hammaddesi koyun yününden sağlanan ipliklerdir. Yün koyundan kırkılmak suretiyle elde edilir. Yıkanır ve eğrilir. Elyaf haline getirilen iplikler halı dokumada çözgü, atkı ve ilme ipliklerinde kullanılır. Geçmişte ve günümüzde el ile eğirilerek elde edildikleri gibi bugün Çoğunlukla fabrikasyon olarakta üretilerek halı dokuma da kullanımaktadır.
"Anadolu'da koyunlar soğuk bölgelerde senede bir ve sıcak bölgelerde senede iki defa kırkılır. İlk baharda yapılan ilk kırkılmada elde edilen yünlere yapağı da denir. Bu yünlerin uzun elyafı sert ve sarıya kaçan renkleri vardır. Elastikiyetleri az olmakla beraber bu yünün elyaflı olması ve daha fazla dayanıklı bulunması dolayısıyla halı işlerinde tercihen kullanılır. Son baharda yapılan ikinci kırkılmada elde edilen jnlnler temiz ve elyafı kısadır. Fakat elastikiyetleri fazla olduğundan yünde aranılan vasıflar bakımından daha fazla tutunur. Yapağıların gerek kırkma işlemleri gerekse yıkanmasındaki yöntemler sayesinde istenilen parlaklık temin edildiği gibi istenilen mukavemette olanlarda içlerinden ayrılır " (özbel 1949:10).
önemli üretim merkezleri, Ege Bölgesi ve Kayseri'dir (İGEME 1988).
Anadolu'da dokunan halıların pek çoğunda yün kullanılmaktadır. Yünle dokunmuş halılar basınca dayanıklı olduklarından ve basınç etkisi geçtikten soma eski hallerine dönebilmeleri ve parlaklıklarını kaybetmemeleri sebebiyle tercih edilirler (Gürtamn, Yazıcıoğlu, Canikli 1988:260).
-Pamuk İplikler: "Ebegümecigiller familyasından Gossypium türlerine ve bunların ekonomik açıdan değerli liflerine verilen isimdir. Elle yada makinalar yardımıyla toplanan ürün çırçırlama işleminden geçirilerek lifler tohumlarından ayrılır, yıkanır. Açma ve taraklama işlemleriyle tellerinin birbirlerinden ayrılması sağlanır. Gevşek bir yığın oluşturulan taraklanmış lifler uzatma ve düzeltme işlemlerinden sonra bükülerek ip haline getirilir (Ana Britannıcca Cilt; 17:371-372).
Bugün pek çok yöre halklarımızda atkı ve çözgülerde pamuk ipliği kullanılmaktadır.
-İpek İplikler: îpek böceği kozasından vurularak elde edilen doğal elyafa ipek adı verilir. İpek halının atkısında, çözgüsünde ve ilmek olarak dokunuşunda kullanılır. Daha çok süsleme unsuru olarak üretilen bu halılar, bazen taban halısı olarakta kullanılır. Daha çok ihraç malı olarak üretilmektedirler. Bükümlü ipek halının çözgüsünde, az bükümlü ipekte kaim ve ince atkısmda kullamlır.Bazen ipek halılarda sim kullanıldığıda görülmektedir (Gülal 1991:65-66).
Halı dokumacılığında günümüzde daha çok yün, pamuk ve ipek kullanılmakta ise de örcün Barışta "Türk El Sanatları" isimli eserinde halı dokumacılığında kullanılan ipeklerden bahsederek şu açıklamayı yapmaktadır; "Halılarda en çok kullanılan malzeme koyun yünüdür. Bir grupta ipek görünümünü veren, parlak, yumuşak keçi tüyünden elde edilmiş yün farkedilmektedir. Diğer bir grupta ise XVII. yy. dan sonra yün, çözgü ve atkı aralarına keten iplik katıldığı görülmektedir. Halıyı muntazam dokumaya elverişli olan keten iplik aynı zamanda dayanıklılık sağlamaktadır" (Barışta 1994:12).
Başka bir yenilik ipek, yün, pamuk ipliğine altın ve gümüş bükümlü metal ipliğin katılmasıdır. XVII. yy.'dan başlayarak izleyebildiğimiz metal iplikte kullanılmış halıların en zengin örnekleri XIX. yy. olarak tarihlenmektedir. Bu halılardan bir grubu ipek iplik keten, elyaf ve metal iplik bileşimleri ile ayırt edilmektedir (Barışta 1979:108-109).
Zengin Anadolu Halı Dokumacılığında pek çok elyafın kullanıldığı ve bu halıların örneklerini günümüze kadar ulaşmış olduğu bilinmektedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder