Halı Yapımında Kullanılan Araçlar

Tezgah ve Tezgah Çeşitleri

Üst ve alt merdane, sağ ve sol yan tahtası ve gücü ağacından oluşan, çeşitli boyutlarda olabilen dokuma aracına "dokuma tezgahı " adı verilir (Gülal 1991:21).

Şekil No: 3. Yer Tezgahı (Özel 1990:29)

-Yer Tezgahları: Genellikle göçebeler tarafından kullanılan tezgahlardır. Çoğunlukla yan dayanakları olmayan, bu tezgahlar toprağın oyularak dört kenarına kazık çakılmasiyla elde edilen tezgahlardır (Bkz. Şekil No:3).

-Germe Tezgah (Dikey Tezgah-Isfar): Çözgünün üzerinde çözüldüğü bu nedenle hah hatalarının az olduğu bir tezgah türüdür. Taşınabilir ve kolay kurulabilir özlliğinden dolayı çok yer kaplamazlar. Ahşap ve Metal olarak çeşitleri vardır (Bkz. Şekil No:4).

 

-Sarma Tezgahlar: "Gelişmiş dikey tezgahların halıcılıkta kullanılanına Sarma Tezgah denir. Bu tezgahlarda halı sarılarak dokunduğundan bu adı almıştır " (Aytaç 1982:126) (Bkz. Şekil No:5).

Şekil No:5. Sarma Tezgah (Özel 1990:23)

Sarma Tezgahın Bölümleri;

-Ahşap Aksam:

-Levent: Alt ve üst olarak adlandırılırlar. Yuvarlak olabildiği gibi sekiz köşelide olabilirler. Halıda çözgü ipliklerini tutmaya yarar. Halının dokunan bölümü alt levente sarılır.

-Yan Ağaçlar: Yan tahtası veya yan mesnetlerde denir. Tezgahın ayakta durmasını sağlar ve leventlerin hareketini sağlar. Ayrıca çözgü ipliklerinin gergin durmasıda yan ağaçlar sayesinde olur. Sağ ve sol olmak üzere bir tezgahta iki adet yan ağaç bulunur.

-Gücü Ağacı: Çözgü ipliklerinin çapraz düzenini korur. Halının kalitesine göre çözgülerini eşit aralıklarla dengeler. Çözgü ipliklerini varan gelen vasıtasıyla ayırır.

-Varangelen (Vargel): Aşağı ve yukarı hareket ederek çözgü ipliklerinin her sırada yer değiştirerek açılmasını sağlar.

-Takoz: Leventin dönmesini durdurur ve kol demirine desteklik yapar (Aytaç 1982:127).

-Metal Aksam:

-Gerdirme Makinast: Halının gerdirilmesini sağlar. Bu iş için eğri demir, doğru demir, kol demiri (köstek) birbiri ile bağlantılı olarak çalışırlar.

-Çubuk Demiri: Çözgünûn alt ve üst uçlarına takılır, bunlar vasıtasıyla çözgü iplikleri alt ve üst levente bağlanır. Görevi halının alt ve üst bölümlerini tutmaktır.

-Çengel (Kanca): Gerdirme makinası ile köstek arasında gerekli durumlarda ek olarak görev yapan parçaya bu ad verilir.

Sarma tezgahlarda çözgü tezgah üzerinde gerilmez. Çözgü aleti adı verilen bir başka aparat üzerinde çözgü hazırlanarak tezgaha gerilir.